Μουσικα Οργανα - Ουτι

Το ούτι είναι έγχορδο Βυζαντινό μουσικό όργανο, που κατάγεται από την Περσία και είναι αρκετά διαδεδομένο στις μουσικές της Μέσης Ανατολής αλλά και στην ελληνική παραδοσιακή μουσική. Συγγενεύει με το λαούτο.
Ετυμολογία

Το περσικό όργανο που οι Πέρσες το έλεγαν Μπαρπάτ (ούτι) έμοιαζε με το αιγυπτιακό ούτι που έπαιζαν στην εποχή των Φαραώ πριν 3.500 χρόνια. Οι άραβες πήραν τον τρόπο παιξίματος αυτού του οργάνου από τους Πέρσες. Αυτό λοιπόν το όργανο αργότερα ονομάστηκε από τους Άραβες al oud που σημαίνει στα αραβικά ξύλο και συγκεκριμένα ψηλό ξύλο. Από εκεί έχει πάρει το ούτι την τελική του ονομασία.

Ιστορία

Η αρχική του μορφή σίγουρα δεν ήταν αυτή που έχει σήμερα, κάτι που φαίνεται και σε παλιές γκραβούρες. Τα όργανα που ήταν έγχορδα όπως το ούτι ή το βιολί δεν τα γνώριζαν οι Άραβες. Τα έμαθαν από τους Βυζαντινούς, τους Πέρσες και τους Ρωμαίους μετά την εξάπλωση του Ισλάμ. Ο πρώτος Άραβας μουσικός που άρχισε να παίζει το ούτι ήταν ο Eben Sareeg και μετά άρχισαν να το χρησιμοποιούν και άλλοι. Οι πιο φημισμένοι οργανοπαίκτες στην ιστορία του ούτι είναι οι Eshack Almusely, ο Ebraheem Almahdy και ο Zaryab. Το ούτι είναι ο βασιλιάς των οργάνων για τους Άραβες, σε βαθμό τέτοιο που, παλαιοτέρα, ένας σύνθετης για να γράψει ένα τραγούδι, στηρίζονταν αποκλειστικά πάνω σε αυτό.

Χαρακτηριστικά

Καθαρά σολιστικό όργανο, ιδανικό για ταξίμια «αυτοσχεδιασμούς» και συνοδεία τραγουδιού. Το ηχείο του έχει μεγάλο σχήμα αχλαδιού, κοντό και φαρδύ μπράτσο χωρίς μπερντέδες (τάστα). Το σχήμα και οι διαστάσεις του οργάνου διαμορφώνονται από τόπο σε τόπο, αποκλίνοντας λίγο από την ακρίβεια. Στην Αίγυπτο, στη Συρία και σε άλλα αραβικά κράτη έχει μεγάλο σκάφος, στην Τουρκία λίγο μικρότερο και στο Ιράκ οι τρύπες του σκάφους στο καπάκι είναι ανοικτές χωρίς ροζέτες.
Το ούτι παλαιοτέρα είχε 2 χορδές, μετά 4 και κατέληξε με 5 ή και 6 όπως είναι σήμερα. Ο Λιβανέζος μουσικός Farahat Hashem έβαλε και 7 χορδές. Aυτό βοήθησε το όργανο να αποδίδει τόσο στη χαμηλή του έκταση, όσο και την ψηλή. Οι χορδές που χρησιμοποιούσαν παλιά ήταν από έντερο και το πλήκτρο («πένα») από φλούδα κερασιάς ή κέρατο ζώου, που σήμερα έχουν αντικατασταθεί από πλαστικές ύλες.

Διάδοση και χρήση

Το ούτι είναι σήμερα διαδεδομένο σε όλο σχεδόν τον κόσμο. Από τον 9ο αιώνα συστηματοποιήθηκε πάνω στο ούτι πρακτικά και θεωρητικά η μουσική παράδοση της Μεσογείου. Κατά τον Μεσαίωνα οι σταυροφόροι μεταφέρανε το όργανο από τους Αγίους Τόπους στην Ευρώπη, όπου εξελίχθηκε στο Αναγεννησιακό λαούτο, και στην Μικρά Ασία όπου παρέμεινε όπως ήταν μέχρι και σήμερα. Το ούτι είναι ένα από τα λίγα όργανα στην ανατολή και για τους άραβες το μοναδικό που έπαιξε και διαμόρφωσε τις μουσικές κλίμακες που λέγονται μακάμ. Ένα μακάμ αποτελείται από ένα τετράχορδο «4 νότες» και ένα πεντάχορδο «5 νότες» τα οποία αυτά εναλλάσσονται από μακάμ σε μακάμ. Ο αριθμός των μακάμ είναι αρκετά μεγάλος και διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στην Τουρκία και την Αίγυπτο διαφέρει περισσότερο στο ύφος και λιγότερο στα διαστήματα, πολλές φορές το διάστημα είναι ίδιο, αλλά το παίζουν σε διαφορετικό ύφος και φαίνεται να αλλάζει το μακάμ, ενώ στην πραγματικότητα παραμένει ίδιο. Το βάθος που έχουν τα μακάμ είναι τόσο μεγάλο που για να πει κανείς σήμερα ότι τα έμαθε ή τα έπαιξε ή τα κατάλαβε χρειάζονται πάρα πολλά χρόνια.

Το χόρδισμα στο ούτι

Κάποιος που δεν γνωρίζει καλά το ούτι προβληματίζεται από τα πολλά χορδίσματα, ουσιαστικά όμως οι διάφορες είναι κυρίως στο ότι ένα ούτι είναι χορδισμένο χαμηλά και άλλο ψηλά. Το αραβικό ούτι έχει κυρίως 5 διπλές χορδές και το χόρδισμα είναι ΣΟΛ - ΛΑ - ΡΕ - ΣΟΛ - επίσης υπάρχει και με 5 διπλές χορδές και μια μονή και το χόρδισμα είναι ΡΕ - ΣΟΛ - ΛΑ - ΡΕ - ΣΟΛ - . Ένα άλλο χόρδισμα είναι ΡΕ - ΜΙ - ΛΑ - ΡΕ - ΣΟΛ - Θα διαβάζουμε τα παρακάτω χόρδίσματα από τα χαμηλά προς τα ψηλά δηλαδή η ΣΟΛ η ΡΕ είναι η μπάσα 5 και 6 χορδή και η ΝΤΟ (1) είναι η ψηλή χορδή. Το τούρκικο έχει 5 διπλές και μια μόνη (μπαμ) και χορδίζεται ΜΙ - ΛΑ - ΣΙ - ΜΙ - ΛΑ - ή ΜΙ - ΦΑ# - ΣΙ - ΜΙ - ΛΑ - . Αυτά είναι τα βασικά χορδίσματα στο ούτι.
Πολλές φορές το χόρδισμα του οργάνου αλλάζει ανάλογα με της απαιτήσεις του οργανοπαίχτη και το ύφος του μουσικού κομματιού. Δηλαδή διάφοροι οργανοπαίχτες χορδίζανε το ούτι διαφορετικά, σε πιο ψηλό χόρδισμα η πιο χαμηλό. Για παράδειγμα στο Ιράκ επικρατεί κυρίως το χόρδισμα που είχε ο Munir Basher: ΦΑ - ΛΑ - - ΣΟΛ - ΝΤΟ - ΦΑ, που είναι πολύ ψηλό. Για να μην μπερδεύεται κανείς με τα πολλά χορδίσματα μπορεί να παρατηρήσει τα διαστήματα στις 4 πρώτες χορδές (ψηλές) στο ούτι. Όλα τα διαστήματα είναι ίδια, δηλαδή έχουν διάστημα Τετάρτης (π.χ αραβικό) ΛΑ - - ΣΟΛ - ΝΤΟ (χαμηλό) τούρκικο ΣΙ - ΜΙ - ΛΑ - (ψηλό) Ιράκ - ΣΟΛ - ΝΤΟ - ΦΑ (πιο ψηλό). Οι διαφορές είναι κυρίως στην 5 και 6 χορδή (μπαμ). Άλλοι τις χορδίζουν και αυτές με διάστημα Τετάρτης συνέχεια με τις υπόλοιπες και άλλοι σαν ισοκράτες, δηλαδή ίδιο τόνο η 5η χορδή με την 2η και η 6η μονή με την 3η χορδή.
Υπάρχουν και διάφορες άλλες παραλλαγές στο χόρδισμα, όπως να έχει ίδια τονικότητα η 6η μονή με την 1η. Εδώ να σημειωθεί για τη μονή χορδή, τη μπάσα ή αλλιώς μπαμ, ότι παλαιότερα ήταν πρώτη από τη κάτω μεριά του ούτι δηλαδή πρώτη από τις ψηλές π.χ βλέπουμε τον Munir Bashir να έπαιζε έτσι.

Στο βίντεο που ακολουθεί μπορείτε να δείτε πως κατασκευάζεται ένα ούτι.